Bezoek Polen Horti-Consult International B.V.

In November 2016 hebben we een bezoek aan Polen gebracht om een beeld te krijgen van het land en van de ontwikkelingen in de (glas)tuinbouw. Naast bezoeken aan tuinders hebben we ook de steden Krakow en Wroclaw bezocht, zijn we in
een zoutmijn geweest en hebben we een kijkje genomen in de voormalige concentratiekampen van Birkenau en Auschwitz.

-Het aantal inwoners van Polen bedraagt ruim 38 miljoen. Deze zijn overwegend katholiek, een geloof dat daar duidelijk aanwezig was. De kerkhoven die we tijdens onze rondreis passeerden
waren een grote bloemenzee (net na allerheiligen) De bevolking vergrijsd momenteel snel, en de bevolking krimpt zelfs.
De economie van polen maakt momenteel wel een versnelling mee. Na de 2^e wereldoorlog was er een economie naar het model van de Sovjet Unie. Grote bedrijven waren allen staatsbedrijven, alleen in de agrarische sector had je naast de grote staatsbedrijven veel kleinere gezinsbedrijven. In 2004 is Polen toegetreden tot de EEG en zijn de staatsbedrijven afgebouwd of verkocht. Een aantal kleinere bedrijven zijn wat doorgegroeid, maar de structuur van een aantal grotere jongens in combinatie met nog veel kleinere bedrijven zien we nog terug in de tuinbouw. De economie groeit na het toetreden van de Economie gestaag en b.v. ook de infrastructuur wordt sterk verbeterd. De lonen in Polen komen dicht de in Nederland betaalde salarissen, en op plaatsen zien we al tekorten aan personeel ontstaan. Op enkele glasbedrijven die we bezochten zagen we voornamelijk Oekraïners, Vietnamezen
en mensen uit Bangla Desh. Een bedrijf had zelfs problemen om aan voldoende personeel te komen. Onze verwachting is dan ook dat de toestroom van arbeiders uit Polen naar o.a. Nederland snel en sterk zal afnemen.

Energie is er voldoende. Het land beschikt over een zeer grote kolenvoorraad, en 97% van de energie wordt in kolengestookte centrales opgewerkt.
Vaak worden de glastuinbouwbedrijven ook in de buurt van deze centrales gesitueerd om gemakkelijk aan (rest)warmte te geraken. Water is geen probleem, er is voldoende water van goede kwaliteit. Grond is er niet duur, je betaald er zo’n 3000 euro per ha voor. Als je een groter stuk bij elkaar wilt kopen en je hebt er veel kleinere percelen voor nodig dan kan de prijs wel eens oplopen naar 10.000 euro per ha. Voor elektra betaal je ongeveer 75 euro per MW, warmte kost 4,5 euro per GJ.

-Polen is een vrij vlak land met in alleen het zuiden wat bergachtige gebieden. Het is 7,5 keer zo groot als Nederland. Het oosten is wat meer bebost, het westen is veelal in gebruik voor de landbouw, waarbij de grootte van de percelen duidelijk een veelvoud is van wat we in Nederland zien.
Qua klimaat hebben we te maken met wat extremere omstandigheden als in Nederland. Er valt
duidelijk meer neerslag
(750-900 mm), vooral november en december zijn natte en mistige maanden. De winters zijn strenger als in Nederland, en de lagere temperaturen worden vaak nog versterkt door felle oostenwinden. De sneeuwbuien in het najaar zijn een gevaar voor de kassen omdat er enorm veel sneeuw in een korte tijd kan vallen
(een halve meter sneeuw in een uur tijd is geen uitzondering.)
In de zomer heb je ook meer dagen boven de 25 graden en lopen de temperaturen hoger door als hier.

-De glastuinbouw is nog klein ten opzichte van wat we hier kennen, maar er zit wel wat groei en ontwikkeling in. Vanuit het verleden waren de bedrijven altijd gesitueerd dicht bij de grotere steden, omdat daar de afzetmarkt en de arbeiders dicht bij waren. Veel bedrijven zijn nog vrij klein, er zijn 4 bedrijven van boven de 30 ha in Polen. Na toetreding in de EEG zijn er veel 2^e hands kassen hier gekocht en in Polen weer herbouwd. De laatste jaren zien we meer nieuwbouw van moderne kassen, door Hollandse maar ook door Poolse kassenbouwers.
In Polen staan momenteel ongeveer 1100 ha kassen voor de glasgroenteteelt. Hierin worden ongeveer 850 ha tomaat en 250 ha komkommers geteeld.
Bij komkommer wordt voornamelijk een soort midi-komkommer geteeld, bij tomaat overheerst een grovere soort roze tomaat, die vooral op de kleinere bedrijven wordt geteeld. Ruim 50% van de markt bestaat uit tomaten van 180-200 gram. De grotere bedrijven hebben iets meer ontwikkeling naar ook langere komkommer en naar andere soorten tomaten. De verschuiving naar
kleinere typen tomaat en het klein-verpakken hiervan neemt
toe. Er wordt ongeveer 60 ha van diverse kleine tomaatjes geteeld.
Bij tomaat zie je ook de roze tomaat wat terrein verliezen, omdat deze minder productie geven (ruim 40 kg, terwijl rassen als merlice naar ruim 50 kg gaan) Bovendien is de roze tomaat vrij gevoelig voor neusrot wat in de wat warmere zomers teveel problemen oplevert.
De kwaliteit van de roze tomaten, vooral de smaak zorgt er wel voor dat de prijs van deze tomaten duidelijk hoger is dan van andere rassen. Zo worden deze soorten ook in Spanje geteeld, maar daarvan is de smaak minder en deze kunnen de Poolse roze tomaat absoluut niet
van de markt verdringen.
In de kassen in Polen worden geen paprika’s geteeld. Wel zien we zomerteelten in de vollegrond. met een soort vrij korte paprika. Een van de bedrijven die we hebben bezocht teelde ook radijs in de kas, opvallend daarbij was dat ze meer teelten per jaar konden doen als hier in Nederland (8 rondjes) en de hoge mechanisatiegraad van deze teelt.

Tijdens deze reis hebben we twee van de grotere bedrijven van Polen bezocht.

MULARSKI

-Mularski is een familiebedrijf met een totale oppervlakte van 46 ha wat gedurende de laatste 10 a 15 jaar gestaag gegroeid is. De laatste 10 jaar was er in Polen best wel veel geld beschikbaar om in bedrijven te investeren. Het bedrijf heeft hier wel gebruik van gemaakt, maar heeft zeer doelbewust gekozen voor een geleidelijke uitbreiding. Hierdoor kon verdiend geld in het bedrijf worden gestopt en is er zodoende een vrij hoog eigen vermogen in het bedrijf opgebouwd. Omdat het een familiebedrijf betreft is gekozen voor duidelijke uitbreidingen zonder teveel financiële lasten van buitenaf.

-Er wordt geteeld op 3 locaties verspreid over het land.(bij Warschau; bij Katiwice en bij Gorzow) De hoofdactiviteiten zijn tomaat en komkommer op substraat, radijs en planten-opkweek. Deze laatste tak is groeiende binnen het bedrijf. Het bedrijf beschikt over 6 ha met belichting. De energievoorziening wordt verzorgt met kolenketels, de stroom voor de lampen wordt aangekocht. CO2 wordt middels zuivere CO2 toegediend.
Opvallend op het bedrijf was de hoge mechanisatiegraad. Er was veel geïnvesteerd in diverse machines op te oogsten en sorteren, maar ook b.v in automatische radijs bos- en oogstmachines.

-Er werken op het bedrijf totaal 550 medewerkers. Een van de problemen op het bedrijf is het verkrijgen van voldoende
“low level employers”. De laatste jaren is het aantal Oekraïners en Vietnamezen op het bedrijf toegenomen. Het bedrijf is momenteel ook aan het investeren in huisvestingsmogelijkheden voor buitenlandse werknemers. Een schuur werd omgebouwd tot een woongebouw voor deze mensen. Het uurloon voor de low level buitenlanders ligt tussen de € 2,50-
€ 3,50.
De hoger geschoolde werknemers hadden een loon dat ongeveer gelijk was aan het Nederlandse niveau.

-Qua teelten is tomaat de hoofdteelt. Het bedrijf heeft het alleenrecht voor Polen van de Sunstream en de Brioso. Deze worden in Polen afgezet, vaak kleinverpakt. Er wordt momenteel een nieuwe kleinverpak-machine geïnstalleerd met een duidelijk hogere capaciteit als de huidige lijn. Hiernaast was er ook een blok van 12 ha Merlice,
bestemd voor de Duitse markt. Hier worden producties mee gehaald van 54 kg, was iets bovengemiddeld is voor de Poolse situatie. Volgend jaar wordt er ongeveer 12 ha specialities geteeld van diverse soorten kleinere tomaten. In de teelt was peppino wel een probleem wat af en toe de kop opstak. Verder is in de zomer neusrot wel een factor waar rekening mee moet worden gehouden. De temperaturen lopen in Polen toch net wat hoger op als hier. De pink-tomaten waren hier vrij gevoelig voor.
De kostprijs voor b.v. de Merlice lag tussen de 50 en de 55 cent, kostprijs zonder banklasten 42 eurocent.

Op 6 ha is er belichting, hier worden 3 rondjes komkommer geteeld. 1 Teelt midi komkommers, daarna 2 rondes met hi-power. De afzet van de komkommer was voor 100% in polen. Meeldauw is een probleem in deze teelten, bontvirus komt nauwelijks voor.

-Een van de teeltbedrijven
was gespecialiseerd in radijs, bestemd voor de binnenlandse markt. De radijs wordt zowel in bosjes alsook los in een soort puntzak afgezet. Er worden 8 rondjes radijs per jaar geteeld
(is volgens de teler een rondje meer als wat we in Nederland zien.)

-De laatste tak op het familiebedrijf was planten opkweek. Er wordt professioneel opgekweekt, vergelijkbaar met wat we hier doen. Er worden 7 miljoen blokken per jaar aan warme planten afgeleverd (tomaat-komkommer etc.) Hiernaast is er ook een tak voor vollegrondsplanten . Hiervoor worden 260 miljoen planten gemaakt
(diverse koolsoorten, selderij, broccoli etc.) Voor deze laatste planten is er een soort klimaat-hal van 2 ha gebouwd (kosten 50 euro per m2). Deze hal met een vrij vlak dak kan geheel geopend worden door een schermdoek in het dak te openen. Ook beschikt de hal over gevelschermen. In de hal is een bevochtigingsinstallatie en heteluchtkachels aanwezig. Er kan dus vorstvrij worden gehouden, maar bij zonnig weer kan het doek open waardoor de temperatuur niet te hoog oploopt. Naast de bevochtiging zijn er ook nog ventilatoren zodat zowel bevochtigd als ontvochtigd kan worden.

CITRONEX.

Dit is een bedrijf met een geheel andere achtergrond.
Het bedrijf is van oorsprong een staatsbedrijf dat is opgekocht door een aantal investeerders. Het bedrijf is groot geworden door de handel in citrusvruchten, vooral banaan en ananas. Hiernaast beschikt het bedrijf ook over b.v. een supermarktketen en over tankstations.
De glastuinbouwtak omvat een tweetal bedrijven, het door ons bezochte bedrijf is 40 ha met uitbreidingsmogelijkheid van 4 ha. Dit bedrijf is een oud staatsbedrijf dat is opgekocht, de oude kassen zijn gesloopt en er is een nieuw bedrijf teruggezet, deels met belichting.
Elders-meer noordelijk in Polen-
is er nog een locatie met 10 ha. Deze laatste locatie heeft veel uitbreidingsruimte, het is de bedoeling om hier in fasen nog 85 ha
bij te bouwen.

-Er worden tomaat en komkommer geteeld. Bij tomaat zien we de rassen Angelle, Belido,
Bambeno, Merlice en Volantis.
Het bedrijf is opgebouwd in blokken van 8 ha.
Bij komkommer was het ras Paktom, een 180 grams komkommer.

-Het bedrijf ligt dicht bij een energiecentrale, waarvan de warmte alsook de stroom (voor de belichting) wordt afgenomen. De warmte is relatief goedkoper als de stroom, dus de lampen worden vooral ingezet voor het licht en minder voor de warmte (dus niet “opstoken” met de lampen)


De watervoorziening geschied middels een eigen put. Deze is zo groot dat ze een nabij gelegen dorp ook nog van drinkwater voorzien.

-De uitdaging voor dit bedrijf ligt vooral in het inspelen op de markt. Hiertoe is een loods van 3 ha in aanbouw met daarin verregaande mechanisatielijnen voor sorteren en kleinpakken. Is fors in geinvesteerd,

-ook dit bedrijf klaagde over het moeilijk kunnen voorzien in de arbeidsbehoefte. Vooral mensen voor het werk in de kas waren moeilijk aan te komen

Tot Slot.

-We hebben een goede indruk van Polen en de Poolse tuinbouw gekregen. Schaalvergroting speelt ook in Polen, en investeringen
in mechanisatie maar b.v.
ook in infrastructuur
zorgen ervoor dat er zeker groei zal blijven in het land.

Het teeltniveau zal zeker nog groeien, er zijn nog mogelijkheden voor productieverhogingen. Energie in de vorm van vooral steenkool is er voldoende en ook aan goed water is geen gebrek.
Knelpunt lijkt ook hier een beetje de arbeid te worden.
Er zijn al signalen van te weinig “low level” mensen, maar ook teeltechnisch geschoolde mensen zijn er nodig om het niveau op te krikken. Verder krijgt ook Polen te maken met lagere prijsniveaus van de tomaten .

-Als laatste willen wij
de bezochte bedrijven bedanken voor de gastvrijheid en vooral ook de mensen van Cultilène die voor ons de contacten hebben verzorgd

Team Horti-Consult International